A zresztą, co jest ciekawe, bo o tym trzeba powiedzieć nim przejdę do filmów zrobionych już w nowej rzeczywistości. No jeszcze... tak. Nim zacznę opowieść o nowych czasach. Mianowicie, w jaki sposób władza postanowiła rozprawić się z polską kinematografią, a zwłaszcza z tymi filmami właśnie... z tymi filmami politycznymi, z tymi filmami, które, że tak powiem, tak ekscytowały naszą widownię? Powoli zaczęto sprowadzać filmy rozrywkowe, które nigdy na naszych ekranach przedtem nie były. Filmy kung-fu na przykład. Dawniej kino jest dla nas najważniejsze, czyli jakaś ideologia w tych filmach była, taka, inna. Ponieważ my na tym tle, na tle filmów Bergmana, Felliniego, na tle filmów ważnych i istotnych artystycznie, nasza produkcja – no, jakby do tego żeśmy się odnosili. Nagle się okazuje, że zakupiono cały szereg trzeciorzędnej produkcji rozrywkowej i widownia zaczęła wypełniać sale kinowe, które kompletnie opustoszały w okresie stanu wojennego. Pod koniec stanu wojennego zaczęły się zapełniać. No ale to już nie była ta widownia inteligencka, czy ta widownia, która pretendowała do tego, żeby zobaczyć coś ważnego dla niej, żeby wytworzył się dialog pomiędzy tym, co na ekranie i tymi widzami, tylko zaczęła coraz bardziej wypełniać to młodzież, która szukała w kinie tylko i wyłącznie rozrywki.

Opowiadam o tym dlatego, że tego miałem właśnie doświadczyć na własnej skórze w momencie, kiedy w 1989 roku nastąpiła zmiana, upadł system komunistyczny, weszli do parlamentu działacze 'Solidarności', między innymi i ja – zostałem senatorem z ziemi suwalskiej. I w tym momencie nasza... sytuacja naszej kinematografii jakby kompletnie się zmieniła. Mnie się wydawało, że ta cała wolność, która idzie razem ze zwycięstwem 'Solidarności' jest wolnością dla poruszenia tych wszystkich tematów, których nie można było poruszyć wcześniej. Nie mogłem opowiedzieć otwarcie, jak władza komunistyczna walczyła z Armią Krajową. Nagle po śmierci Aleksandra Ścibor-Rylskiego wypłynęła jego powieść pod tytułem Pierścionek z orłem w koronie, który właśnie dokładnie o tym opowiadał. Który on napisał lata temu, ale który tak dalece był zapomniany, że przypadkowo ktoś znalazł jeden egzemplarz w wydawnictwie, które oczywiście nie miało zamiaru tego wydawać, ale gdzieś tam zabłąkany taki egzemplarz się znalazł. No i nagle zaczęło się o tym mówić, ten tekst doszedł do moich... do moich rąk i nagle zobaczyłem fantastyczny film, którego nigdy przedtem nie mogłem zrobić ze względu na cenzurę. Zrobiłem ten film no tak najlepiej jak umiałem, jak najlepiej mogłem. I nagle się okazało, że to jest w ogóle, że tak powiem, groch o ścianę. Że nic z tego nie ma. Widownia w ogóle nie oczekuje takiego filmu. Nikt takiego filmu nie potrzebuje. Ta widownia właśnie, która w międzyczasie zobaczyła filmy kung-fu, a za chwileczkę zaczęła oglądać coraz więcej trzeciorzędnych rozrywkowych filmów amerykańskich, już nie była tą widownią, która byłaby zainteresowana moimi problemami, nie tylko moimi, no ale problemami inteligencji z przeszłości. My ciągle jeszcze chcieliśmy się rozprawić z partyjną przeszłością i nareszcie powiedzieć całą prawdę, ale już nie było żadnej widowni, która by tę prawdę chciała słyszeć.

There's another interesting thing I need to mention before passing on to the films that were made in the new reality and before I start to talk about the new era. Namely, how the authorities decided to crack down on Polish cinematography and especially on political films and those that had so excited our audiences. They gradually began to introduce light entertainment films of a kind that had never before appeared on our screens, for example, martial arts films. Previously, it was cinema that mattered the most to us, the films had some sort of ideology of one kind or another. Our production used this, the films of Bergman and Fellini, films that were important and artistically significant as a reference point, it was our background. Suddenly, a whole lot of third-rate entertainment films were acquired and the cinemas, which had been completely empty during martial law, began to fill up. They began to fill up towards the end of martial law. But it was no longer an audience made up of the intelligentsia, an audience that aspired to seeing something that was important to them so that there could be an interchange between what was on the screen and the audience. Instead, the cinemas began to fill up more and more with young people in search of pure entertainment. I'm talking about this because I experienced it myself in '89 when the changes took place, the communist system collapsed, Solidarność activists entered parliament and I became a senator representing the Suwałki region. From that moment, the situation of our cinematography changed completely. I imagined that the freedom that came with the victory of Solidarność was a freedom to talk about topics that had been forbidden earlier. I hadn't been able to talk openly about how communist authorities had battled with the AK. Unexpectedly, after the death of Aleksander Ścibor-Rylski, his story The Crowned-Eagle Ring, surfaced and it was precisely about this subject. He'd written it years ago but it had been completely forgotten until someone came across one copy by chance at a publishers which, of course, had no intention of publishing the story but nevertheless one lost copy was found. Suddenly, it became the topic of conversation, the text reached me, I realised it could be a fantastic film which I would not have been able to make earlier because of censorship. I made this film as best as I knew how and suddenly it turned out that it was a completely futile exercise. Nothing came of it - audiences weren't expecting this sort of film. No one needed this kind of film. This audience, which in the meantime had watched kung-fu films and was about to watch even more third-rate, American entertainment films, was no longer the same audience that would have been interested in my problems, and not just mine but those of the intelligentsia of the past. We still wanted to get even with the past that had been dominated by the Party and we finally wanted to tell the whole truth but there was no longer an audience that wanted to hear this truth.