In the first action, we smuggled some people across out of those 44,000 we managed to smuggle some people across illegally. But what happened? They counted off 44,100 because that's how many bits of paper they had and that was it. So you need to have a morally troubled conscience because you're taking your sister whereas someone else's sister has been cut off, but no one had a morally troubled conscience because those times were different. People didn't have a morally troubled conscience. My friend was given a number because this was the story of Mrs Hellerowa. The Jewish community was given I don't know how many thousand numbers, and the Berson and Bauman hospitals got a certain number of them, too, but nobody wanted to distribute them because it meant distributing life or death. And everyone... we weren't there because we were in the hospital on Umschlagplatz but those who were there and who didn't make it to the hospital on time asked the director, Mrs Hellerowa, to distribute those numbers. Good. Finally, she agreed to do it and she handed then out. She handed them out and a telephone operator was given one but her mother and her sister didn't get a number. And that's what the situation was like. One evening, they took us out of the hospital, I'd been given a number, too, because of my mother since Mrs Hellerowa was my mother's friend, otherwise I wouldn't have got it, everything was down to protection and that's all there was to it. She was standing, there was a small square on Zamenhoff Street surrounded by a cast iron fence, she was standing by this fence when her mother came up to her and said, 'Take me with you.' She said, 'I have one number.' And the line of people set off, if she didn't go this would be it and as I watched, she pushed her mother away and joined the line of people. Well, it seemed that there wasn't much else that she could do. I know her well, she's a decent woman but I don't feel kindly disposed towards her. I smuggled someone out as well but I didn't push anyone away. And that's the difference: do you push someone away or do you do things illegally? Those 4,000... the next day they rounded up 4,000 people, lined them up and chose this one, didn't choose that one. Of those people, almost everyone survived because there was no train. But can you imagine the situation with that mother? That's not good. This is war, life is in danger, this is what was there. The torturer imposes his own behaviour on his victims. The victim begins to act like the torturer. These methods have to be the same to survive. Otherwise you can't survive. All of this is terrible. So that's how this action ended and we stayed behind. There weren't many of us. For example that friend of mine who was a printer and who kept a constant guard on the equipment, he was killed on the spot. He would definitely have come out alive if he'd left there but he told me: 'I'm not going to surrender, when they come I'm not leaving.' I said: 'Listen, you have to leave because you know this one and that one - you'll be able to get yourself off the hook.' But no, he wouldn't leave and when I came back after an hour, he was lying on the ground, lying on the hiding place, how do you call it, where the printing press was hidden, it was in an oven, behind the oven of a coal stove a hole had been made and when you moved it away, the machine could be taken out, it doesn't matter. He was lying there, killed. His name was Mr Zyferman. He was a good guy.

I w tej pierwszej akcji przeszmuglowaliśmy trochę ludzi, z 44 tysiąca... trochę ludzi przeszmuglowaliśmy na czarno. Ale co się stało. Oni odliczyli 44 tysiące sto, bo tyle było tych kartek i sio, koniec odcięli. Więc... ty, bo trzeba mieć moralne wyrzuty sumienia, że bierzesz swoją siostrę na przykład, a jakaś obca siostra zostaje odcięta, nikt nie miał tych moralnych wyrzutów, to były inne czasy. Nie miało się moralnych wyrzutów sumienia.

Na przykład moja koleżanka dostała numerek, bo to była ta historia z Hellerową. Bo nikt nie... Ta... ta gmina żydowska dostała nie pamiętam ile tysięcy numerków. I szpital Bersonów i Baumanów dostał nie wiem... iks numerków i nikt ich nie chciał ich dzielić, bo to dzielisz życie i śmierć. No i wszyscy, którzy byli tam... bo nas nie było, bo myśmy byli w szpitalu na Umschlagplatzu, ale ci, co byli tam, co nie zdążyli dojść do szpitala, prosili, żeby naczelna, czyli Hellerowa, żeby ona rozdzielała te numerki. Dobrze. W końcu ona się zgodziła, rozdzieliła. Rozdzieliła te numerki i taka telefonistka dostała swój też ten numerek, ale jej mama i jej siostra już nie dostały. I tu jest taka sytuacja. Któryś wieczór nas wyprowadzają w szpitalu, bo ja też dostałem numerek, to przez protekcję mojej mamy, bo Hellerowa była koleżanką mojej mamy, bo tak bym nie dostał, wszystko po protekcji. I... i co tu zrobić? Ona stoi, bo na placu tam na Zamenhoffa był taki skwerek i ten skwerek... był taki żelazny płot dookoła, czy żeliwny... I ona stoi przy tym płocie, przychodzi mama i mówi do tej: 'Zabierz mnie'. Ona mówi: 'Ja mam jeden numerek'. I już formują, już... już rusza kolumna, jak ona nie pójdzie to jest koniec i ja patrzę, ona odpycha tą mamę i wskakuje w kolumnę, no niby nic innego nie można było zrobić. Ale ja ją dobrze znam i bardzo jest przyzwoita kobieta, ale serca do niej nie mam. Ja też kogoś przeszmuglowałem, ale nikogo nie odepchnęłem.

To jest właśnie ta różnica co się robi - czy kogoś się odpycha, czy się robi na lewo. Te cztery tysiące, to była potem następnego dnia łapanka na te 4,000, ale to już było takie nie tego...  ustawili wszystkich w szeregu, tego wzięli, tego nie wzięli – z tych ludzi się prawie wszyscy uratowali, bo to nie było pociągu, nie było tego, nie było tamtego – to nieważne. Ale jak ty sobie wyobrażasz z tą mamą? Czy ja...? No to... to nie jest dobre. To jest wojna, to jest to zagrożenie życia, to jest to, co było tam. Bo rozumiesz, ten kat ofiarom narzuca swoje zachowanie. Ofiara zaczyna się zachowywać jako kat. Te metody muszą być te same, żeby przeżyć. Inaczej nie można przeżyć. To wszystko jest fatalne. Tak że tak się skończyła ta akcja, no i zostaliśmy. Mało nas zostało. Zostaliśmy. O... na przykład tego mojego kolegę drukarza, który pilnował cały czas tej maszyny i to wszystko, jego zastrzelili na miejscu. Nie wiadomo... On by na pewno wyszedł żywy, żeby zaszedł, ale on mi zawsze... on mi mówił: 'Ja się im nie poddam, jak przyjdą ja nie zejdę'. Ja mówię: 'Słuchaj, musisz zejść, bo to... bo znasz tego, znasz tamtego – będziesz się wykręcał'. Nie, on nie zeszedł. Ja przyszedłem po godzinie, on leżał zabity na ziemi, drukarnia na... on leżał na tym schowku... jak się nazywa? Na tym schowku, gdzie była schowana drukarnia, to było w piekarniku, za piekarnikiem kuchni węglowej była zrobiona wielka dziura, jak się odsuwało to, to się wysuwało tą maszynę, nieważne. On tam leżał, zabity. Nazywał się pan Zyferman. Był fajny chłopak.