To postanowienie o wyjeździe, to... to był długi proces. To znaczy, jak już parokrotnie mówiłem, podstawową sprawą był problem poczucia sensu. To znaczy dwie te dziedziny, które dla mnie miały zasadnicze znaczenie – nie mogłem się w nich realizować ani intelektualnie, ani w działalności publicznej. Na dodatek osobiście też byłem samotny, to znaczy przez dwa lata byłem związany z osobą, którą wymieniałem już parokrotnie. Ale w każdym razie ten związek się rozpadł. To odgrywało rolę. Później na pewno odgrywało rolę to... ta historia, którą opowiedziałem – taka typowo polsko-ludowa – tego donosu do mojego dyrektora w przedsiębiorstwie, w którym pracowałem. To znaczy wydawało mi się tak... tak absurdalna, tak groteskowa, prawda. I to mi też pokazywało, że nawet nie mogę liczyć na spokój w takim normalnym nawet przedsiębiorstwie, gdzie jestem zdegradowany – że tak powiem – w mojej możliwości działania. To... to odgrywało rolę i również taka zdecydowana rola, chęć, wola powrotu do życia intelektualnego. To znaczy, że dokonałem wyboru w związku z tym, że miałem to poczucie, miałem świadomość, że w życiu publicznym nie ma dla mnie miejsca w Polsce i nawet jeżeli gotów byłbym zapłacić najwyższą cenę.

This determination, this decision took a long time to reach. I mean, as I've mentioned a few times already, the crucial issue was whether it felt like it all made sense. I'm talking about the two areas which for me were of fundamental importance – I wasn't able to find fulfilment either intellectually or through public activism. In addition, personally I was also… I was lonely, I mean, for two years I was with someone whose name I've already mentioned a few times. But anyway… that relationship didn't last. This played a role. Later, it most definitely played a role in my staying… that story I told you, so typical of communist Poland – that denunciation of me to the director of the place where I was working. It seemed so absurd, so grotesque and it showed me that I couldn't count on being left in peace in a normal place of work where even the scope of my activity was degraded. This played a decisive role and made me want to return to the intellectual life. I mean, I made this decision because I had the feeling that there was no place for me in public life in Poland even if I was prepared to pay the highest price of all.