Mamy wiele innych pomysłów, które mają wzbogacać debatę publiczną, która niestety po stronie opozycyjnej jest bardzo uboga. Jest w defensywie, to znaczy, że tutaj partia rządząca, która jest partią, powiedzmy, nacjonalistyczną, bardzo silnie związaną z taką najbardziej reakcyjną częścią Kościoła katolickiego, w ogóle partią w dużym stopniu reakcyjną, że oni cieszą się nie tylko dużą popularnością, ale obecnie nawet wzrastającą popularnością, dlatego że oni potrafili połączyć parę asów wygrywających, to jest: silne poczucie narodowe, można powiedzieć, po okresie indywidualizmu, po transformacji, czy na Zachodzie po rewolucji Thatcher i Reagana, indywidualizm – sam jesteś kowalem własnego losu, od ciebie zależy. Znika wtedy jakikolwiek projekt zbiorowy: wraz z kryzysem poprzedniej dekady  – 10 lat temu, dziewięć lat temu – ten indywidualizm upada jako siła motywacyjna. Stąd te ruchy populistyczne. To jest bunt zbiorowości przeciwko regułom... przeciwko regułom globalizacji, indywidualizmu, tego skrajnego. Oni mają pod tym względem trzy wygrywające karty: nacjonalizm, silny związek z Kościołem i politykę socjalną, bardzo radykalną politykę socjalną. Oni w istocie przejęli, tak jak inne ruchy populistyczne, tak jak Marine Le Pen i gdzie indziej, program socjalny lewicy. Oni budują własne państwo opiekuńcze, często być może w sposób, który narażać na szwank będzie finanse publiczne, szansę rozwoju Polski. A w każdym razie też, dokonując wyborów w ramach tej polityki, które być może nie są optymalne, ale faktem jest, że oni to robią po rządach innych, między innymi naszych rządach, gdzie zbyt małą wagę się do tego przywiązywało. To jest źródłem, można powiedzieć, tego związku emocjonalnego dużej części społeczeństwa i to właśnie tego społeczeństwa, ludu, można powiedzieć, z tą partią. To nie dlatego, że ta partia niszczy, podważa reguły demokracji, bo podważa reguły demokracji, ale to jest dla bardzo wielu ludzi rzecz drugorzędna, no i trochę abstrakcyjna, bo na razie nie widać tego negatywnych skutków – to, że oni niszczą sądownictwo – skutków tego negatywnych jeszcze nie widać. Natomiast pozytywne skutki ich programu 500+, czyli właśnie tych dodatków dla dzieci, to to widać... to to widać natychmiast. I tu opozycja jest dość bezbronna, nie można mówić – niestety, niektórzy to robili – że ma być powrót do tego, co było przedtem. Nigdzie tego nie można mówić. Przynajmniej trzeba udawać, że się robi coś innego. To znaczy, że jest tego typu odrzucenie tego, co było przed kryzysem, ludzie żądają czegoś innego. To nie znaczy, że dostaną coś innego, ale w każdym razie żądają czegoś innego.

We have a great many other ideas for enriching the public debate which unfortunately is very poor on the part of the opposition. It is on the defensive meaning that the ruling party which, shall we say, is nationalistic and strongly linked to the most reactionary elements of the Catholic Church, and is to a large degree a reactionary party. Not only is it very popular but its popularity is currently growing because they’ve managed to combine several winning trends, namely, a strong sense of nationality which follows a period of individualism, of transformation – in the West, it came after the revolutions of [Margaret] Thatcher and [Ronald] Reagan: individualism means you forge your own fate, it depends on you. Then the complete project disappears… any sort of combined project along with the crisis from the previous decade – 10 years ago, 9 years ago – this individualism ceases to be a motivating force. So this is why there are populist movements. It’s a rebellion… the community rebelling against the rules of globalisation and extreme individualism. In this respect, they hold three winning cards: nationalism, a strong connection with the Church, and social policies, very radical social policies. They have in essence, like other populist movements, like Marie Le Pen and others elsewhere, adopted the social policy of the left. They are building their own protectionist state often in a way which could potentially compromise public finances and Poland’s chances of growth and development. In any case, choices are made in this political scenario, choices which may not be optimal but which are made following other governments, including ours, where too little attention was paid to this. We could say that this is the source of the emotional attachment had by a large part of the population, ordinary people, to this party. And it’s not because this party is destroying, undermining the rules of democracy, because it is undermining the rules of democracy, which for many people is of secondary importance and is slightly abstract because at the moment, the negative effects of this aren’t visible – the way they’re destroying the judiciary system – the negative effects of this aren’t yet visible. However, the positive effects of their 500+ programme which gives extra child benefit payments are visible, immediately. And here the opposition is helpless. You can’t say, as some unfortunately already have said, that we should go back to the way things were. You can never say that. This is a language… at least you need to pretend that you’re doing something different. This is a way of rejecting what came before the crisis and people are demanding something different. That doesn’t mean that they‘ll get something different but that’s what they will demand.