[Q] Did you have personal experience of anti-Semitism before the war?

Of course. It was unavoidable, it was everywhere. On Krakowskie Przedmieście when they got hold of me as I was on my way to - I forget now which shop - they dragged me into a gateway and beat me up because I was an odious Jew. In school, too, there were similar things happening, there were fights, the school was closed, after all there were those days without Jews at the University, this was in secondary school. Musdorf's brother was in my class, he sat behind me. He'd say, Marek, and then he'd put his pen nib here and dig it into my neck, full of ink so that it would cause an infection, but somehow I survived that.

Of course, this was happening everywhere and later, they began to fight in the streets, for example, in Miodowa because there were shops selling furs there, the whole street sold furs and there were Polish shops and Jewish shops. So on each shop it said, 'Don't buy from the Jew', and if a client went in, he got beaten up. There was one company, Jakub Marek or something like that, which sold shoes on Długa Street and it was a bit more peaceful there, but people used to say that they couldn't shop on Miodowa, on Bielańska where they had shops selling textiles, and there was trouble there all the time with something constantly going on. These were organised groups so people were afraid. Those gentlemen, called 'razor-bladers', were all from Mieczyk, from Falanga, later Ozon joined them but then, once they grew too powerful, he disbanded Falanga because it began to pose a threat to them since it had grown into a fascist, neo-Nazi organisation which threatened these authorities, too. But that didn't help.

The Church was terribly anti-Semitic. All the street brawls would always start from the church. The worst one was on Plac Teatralny, and if I'm not mistaken, Father Trzeciak was there. After the service on Sunday the crowd would come out of the church onto Bielańska Street, Plac Teatralny, the Saskie Gardens - oh, it was in the Saskie Gardens that beating Jews came into its own because it was close to the district. On Sundays the Jews would come there to sit on the benches so that's where they'd get beaten up. The brawls would always start on Bielańska; whenever there was an anti-Jewish brawl, it always began from the church. That was how it started, it was easy to get the crowd, Jews, well, it was common knowledge what Jews were the worst kind, rotten, killers, eating your food and selling you, so there was nothing more to say. Well, there was no talk of the German final solution but there was talk of repatriating the Jews first to Madagascar, then here, then there; the National Democrats kept proposing ideas of where Jews should be deported to.

[Q] Przedwojenny antysemityzm, zetknąłeś się z tym osobiście?

Oczywiście, nie było tego, żeby się nie zetknąć z tym, to było powszechne. No jeżeli... jak to... jak na Krakowskim Przedmieściu, to co, to jak mnie złapali na ulicy, jak szedłem - już nie pamiętam do jakiego sklepu - to mnie wciągnęli do bramy i pobili, z... tego żydziaka wstrętnego. W szkole też się działy takie rzeczy, tutaj bili się, tutaj szkoła była zamknięta, przecież te dni bez... bez Żydów na Uniwersytecie, to była szkoła średnia. Ale do mojej klasy chodził brat Musdorfa, więc rozumiecie, że tam nie było tak tego, że... on tak siedział za mną, to on mówił Marek i tu mi wstawiał, stalówki wbijał do szyi, z atramentem, żeby był ropień, no ale jakoś przeżyłem.

No nie, oczywiście, że to wszędzie się... potem jak zaczęli się bić na ulicy, np. Miodowej, bo tam był sklep z futrami, to była taka cała ulica z futrami, to były polskie sklepy i żydowskie. Więc 'Nie kupuj u Żyda' było na każdym sklepie i jak klient wchodził, to go bili, to go... no już nie będę opowiadał. Jedyna firma, która... Jakub Marek, czy jakaś taka od butów, na Długiej, to tam było jakoś spokojniej, się mówiło, że na Miodową nie można chodzić kupować, na Bielańskiej, gdzie były te sklepy bławatne to też coś były ciągle awantury, to ciągle się działo. No i było strach, bo to była... były zorganizowane grupy. To nie było tak, bo... ci panowie, jak się nazywają, żyletkarze, to byli wszyscy z Mieczyka, z Falangi, i tak dalej, potem Ozon szedł wprawdzie na współpracę z nimi, a potem, kiedy oni byli za mocni, to rozwiązał tą Falangę, bo zagrożeniem było dla nich to, bo to powstała taka faszystowska, neonazistowska organizacja, która była zagrożeniem dla tej władzy też. Ale to nic nie pomogło na... Kościół był strasznie antysemicki. Wszystkie burdy antysemickie zaczynały się od kościoła. Najgorszy kościół był na Placu Teatralnym, ksiądz Trzeciak, o ile się nie mylę, tam był no i po nabożeństwie w niedzielę wychodził ten tłum i na Bielańskiej, na Placu Teatralnym, w Ogrodzie Saskim, o w Ogrodzie Saskim to była dobra rzecz, żeby bić Żydów, bo to było blisko dzielnicy, to tam w niedzielę przychodzili Żydzi, tam na ławkach siedzieli, to ich tłukli tam. Na Bielańskiej, wszędzie... tam się burdy zaczynały. Wszędzie... Jak się zaczynała burda przeciwko Żydom, to zawsze z kościoła. To był ten początek, bardzo łatwo ten tłum, Żydzi, którzy są to... no to wiadomo co są Żydzi, najgorszy element i zakała i zabijają, jedzą za ciebie i sprzedają cię, i tego... tak że nie ma o czym mówić. No, nie było mowy o... o jak to się mówi... o ostatecznym rozwiązaniu niemieckim, ale była mowa o tym, żeby Żydów wysiedlić, a to na Madagaskar, a to tu, a to tam, ciągle endecy mieli taki pomysł, żeby gdzieś ich wywieźć.