The film found an audience yet it was very coolly received, and the critics admonished me for the sort of film it was, one that was going nowhere, that no one wanted to watch. But, being an old classic, I didn't pay any attention to this and I understood that there was a deeper meaning to this, especially in those scenes exposing the Polish character, which has been formed through national disasters. Our great misfortune was the partitioning of Poland towards the end of the 18th century. Suddenly, Poland, that mighty, vast country that stretched from coast to coast, extending from the Baltic to the Black Sea, and Polish rulers governed far into the East, that suddenly, this country disappeared from the map of Europe. How did that happen? It turned out that Poles were incapable of governing themselves, that the interests of the aristocracy were bound up with other leaders, not with those of Poland, so they were either on the side of Prussia or Russia or Austria, and that the aristocracy didn't want to give up its privileges, yet without overturning or limiting these privileges, it was impossible to create a new situation in Poland. Who was going to save Poland, this country that was suddenly endangered politically and was disappearing from the map? The peasants, who had no national awareness and who'd had all of their rights taken away from them? The workers? But there were no workers because industry didn't exist in Poland at that time. There was only an aristocracy that was defending its interests, as well a vast nobility which was looking... The huge armies that were at the disposal of these magnates did nothing to defend this country. Any collective interest just seems to have been lost. It was only when Poland fell that a new era began of which we are the heirs; Polish cinema, the Polish film school would never have been as they are if not for that event. Namely, when Poland disappeared from the map of Europe, it returned to our minds and hearts. It turned out that it is possible to survive even after having disappeared from the map under one condition: that there is a concept, a need created by artists, on the one hand, to analyse one's mistakes and admit to them, and on the other that there's a strong bond with the past. We used to be somebody, now we're nobody. We need to rebuild our nationhood, we need to return to the map of Europe, without us Europe can't exist as a healthy body. Literature played a very significant role in all of this, especially the literature of writers who had emigrated from Poland and who could write what they pleased. Especially the French emigration. Of course, this literary output was limited to readers from that circle, but these concepts gradually spread and reached each one of the three partitions: Russian, Prussian and Austrian. The Austrian partition turned out to be the most tolerant towards the Polish way of thinking, perhaps not so much in terms of indepedence but in terms of thinking about the past.

Film znalazł widownię, z drugiej strony bardzo chłodną krytykę, która właśnie zwróciła mi uwagę, że co to za film, który nigdzie nie idzie, nikt go nie chce oglądać. No, ale ja już jako stary klasyk, że tak powiem, nie zwracałem na to specjalnej uwagi i zrozumiałem, że to jest... że w tym jest pewien głębszy sens, zwłaszcza w tych scenach, które pokazują polski charakter, który jest ukształtowany przez nieszczęścia narodowe. Naszym wielkim nieszczęściem był rozbiór Polski pod koniec XVIII wieku, który wziął się stąd, że Polska nagle – ten potężny, olbrzymi kraj, który był od morza do morza, od morza Bałtyckiego do Morza Czarnego ciągnęła się Polska i polscy władcy na wschód daleko – że nagle ten kraj zniknął z mapy Europy. Jak to się stało? No okazało się, że Polacy nie mogą się rządzić, że interesy arystokracji są umieszczone u innych władców niż polscy, że tam są ich, albo po stronie Prus, albo po stronie Rosji, albo po stronie Austrii, że szlachta nie chce zrezygnować ze swoich przywilejów, no a bez obalenia tych przywilejów czy ograniczenia tych przywilejów nie można było wytworzyć nowej sytuacji kraju. Kto miał ratować tę Polskę zagrożoną nagle politycznie i znikającą z mapy? Chłopi, którzy nie mieli żadnej świadomości narodowej i byli pozbawieni jakichkolwiek praw? Robotnicy? Nie było przecież robotników, dlatego że przemysł w Polsce nie istniał w tym czasie. Istniała tylko szlachta, która broniła swoich osobistych interesów, no i wielka magnateria, która patrzyła. Olbrzymie wojska, które były do dyspozycji tych magnatów nie ruszyły się, żeby bronić tego kraju, a interesy... stracił się jakby wspólny interes. I dopiero razem z upadkiem Polski zaczęła się nowa zupełnie era, której my jesteśmy spadkobiercami – polskie kino, polska szkoła filmowa nigdy by nie była taka, gdyby nie to wydarzenie. Mianowicie w momencie, kiedy Polska zniknęła z mapy Europy, wróciła do naszych umysłów i do naszych serc. Okazało się, że można przetrwać, zniknąwszy z mapy. Pod jednym warunkiem – że istnieje myśl, istnieje... istnieje stworzona przez artystów potrzeba przeanalizowania z jednej strony swoich błędów i przyznania się do tych błędów, z drugiej strony silna więź z przeszłością. Byliśmy kimś, teraz jesteśmy nikim. Musimy odbudować jeszcze raz swoją państwowość, musimy wrócić na mapę Europy, bez nas Europa nie może istnieć, tak jako zdrowy organizm i ogromną rolę w tym wszystkim odegrała literatura, zwłaszcza literatura pisarzy, którzy wyemigrowali z Polski i mogli pisać to, co chcieli. Emigracja zwłaszcza francuska. Oczywiście, że to pisarstwo było ograniczone do czytelników tamtego kręgu, no ale te myśli powoli, powoli rozchodziły się, docierały i do tych wszystkich trzech zaborów: rosyjskiego, pruskiego i austriackiego. Austriacki zabór okazał się najbardziej tolerancyjny wobec polskiej myśli. No, nie tyle niepodległościowej, co myśli, no, o przeszłości.