No ale lata minęły, zjawiłem się znowu w Japonii i w Kyoto razem w Krystyną przechodząc ulicą, zobaczyliśmy piękną kobietę namalowaną na dużym bardzo takim, przed teatrem... takiej dużej reklamie i napisane było, jak nam przeczytali nasi przyjaciele, że to jest Dama Kameliowa. Mówię: 'Skąd taka piękna kobieta?' 'Nie, nie' – mówią – 'to onagata gra'. Aktor, który grywa kobiety. Tak zobaczylem po raz pierwszy Tamarasuro Bando. Poszliśmy zobaczyć i wiedziałem, że muszę się spotkać z tym aktorem. Jak on grał wspaniale. Z nim grały prawdziwe kobiety, no ale one były takie nieudane jakieś, bez żadnej formy. On naprawdę tworzył wspaniałą postać Damy Kameliowej. Jak umierał, jak się zachowywał, jak mówił. Wszystko to było tak porywające, że od tego czasu nagle pomyślałem, skojarzyłem sobie – ale przecież on jest mężczyzną, czyli że on mógłby zagrać równocześnie i Nastazję, i księcia Myszkina. Byłaby to prawdziwa tajemnica na scenie aktora, który przemienia się i gra te dwie role razem. No ta mania mnie opanowała.

Napisałem list do Tamasaburo, który długi czas nie... nie dawał mi żadnych szans. Domyśliłem się łatwo, że jego problem polega na tym, że on się boi grać – nie boi się, tylko nie widzi powodu, żeby grać mężczyznę. Onagata jest aktorem, który od 5-7 roku życia zaczyna grać w teatrze Kabuki i jeżeli jest onagata to gra dziewczynki i dorasta z tymi rolami do ról dorosłych kobiet, a potem starych kobiet. Nigdy nie gra mężczyzny. Zawsze gra tylko partie kobiece. Z tym, że Tamasaburo Bando był tutaj o tyle wyjątkiem, że grał nie tylko w teatrze kabuki tradycyjne role kobiece, ale grał również w repertuarze europejskim. On grał Julię w Romeo i Julii, on grał Lady Makbet, on grał w innych europejskich spektaklach kobiece role. W związku z tym mogłem zamarzyć o tym, że jeżeli gra Damę Kameliową, może zechce zagrać i Nastazję. On Nastazję by chciał zagrać, tylko nie chciał grać równocześnie Księcia Myszkina, bo się po prostu w jakimś sensie obawiał swojej widowni, która go widziała tylko jako kobietę. Nigdy jako mężczyznę. On zaczął od piątego roku życia i ja widziałem jego jako pięcioletnią dziewczynkę, bo tańczył taki taniec dziewczynki. Więc zrozumiałem, że to jest...

Długo to trwało, trzy, cztery lata, nim on się zdecydował i wreszcie napisał do mnie list, że jest gotów wziąć udział w tym przedsięwzięciu. Ja wcześniej mu opisałem, na czym rzecz polega. Co to jest za utwór. On oczywiście jest człowiekiem wykształconym, wiedział nie tylko kto to jest Dostojewski. No ale wiedział, co to jest za powieść. Jaki to jest pomysł mój. No i wreszcie zapadła decyzja, że tak. Od tego momentu, my z Krysią... z Krystyną, która była scenografem i kostiumologiem, przenieśliśmy rekwizyty nawet z naszego teatru, niektóre meble. I... i Krystyna zaprojektowała nowe kostiumy, no bo wkroczyła na scenę Nastazja, więc zaprojektowała kostium kobiecy Nastazji, kostium męski księcia Myszkina, Rogożyn. Dwóch aktorów, trzy postacie. No i zaczęliśmy próby i muszę powiedzieć, że to było znowu piękne i takie wspaniałe, prawdziwie teatralne doświadczenie, no bo zobaczyłem cud, którego nigdy nie mogłem się domyślić. I zobaczyłem jak on przemienia się z mężczyzny w kobietę. Za pomocą jednego ruchu rzuca klipsy, które ma na uszach, nausznice rzuca i nagle odwraca się i jest mężczyzną. Za chwileczkę zarzuca szal. Krystyna bardzo zręcznie zrobiła, tak że dała mu szansę przemienienia się za pomocą też i kostiumu z kobiety w mężczyznę. Tak że on zarzucał szal i nagle odwracał się i już był kim innym. Mówił zupełnie innym głosem, miał zupełnie inne ruchy. To było fascynujace zupełnie patrzeć na to, jak to powstaje. Dookoła niezwykle zdyscyplinowany zespół tych wszystkich ludzi, którzy pracowali razem z nim. Tak że praca była no jedną wielką radością i potem niespodziewane przedstawienie, które zyskało w Tokio wielki poklask i następnego roku zostało przeniesione do Osaka, gdzie graliśmy go jeszcze jeden sezon. No ale ponieważ Tamasaburo... a ja też byłem nie od tego, żeby to przedstawienie utrwalić na taśmie, więc w Warszawie, co już opowiadałem, zrobiliśmy film Nastazja, który do dzisiejszego dnia istnieje. Ale film zawsze daje szansę jakby zmontowania, a tu nagle to, co było istotą teatru, co jest duszą teatru, co nie może nigdzie indziej być stworzone, to jest właśnie to, że widzisz nagle tą zdumiewajacą przemianę.

Several years went by and I travelled to Japan again to Kyoto with Krystyna, and as we were crossing the road, we noticed a beautiful woman painted onto a huge hoarding outside the theatre where it said, as our friends told us, that this was La Dame aux Camélias. Where was this beautiful woman from? No, no they said - the role is played by onnagata, an actor who plays women. This was how I came to see Tamasaburo Bando for the first time. We went to see him and I knew I had to meet this actor. His acting was fabulous. There were real women on stage with him but they weren't very impressive, lacking in form. He really did created the magnificent character of La Dame aux Camélias in the way he died, how he behaved and how he spoke! All of this was so enthralling that from that moment on, I suddenly realised that he's a man and could therefore simultaneously play Nastasia and Prince Myshkin. That would be a genuine mystery of a stage actor who transforms himself and plays both of these roles together. This mania gripped me and I wrote a letter to Tamasaburo who for a long time didn't give me any opportunity to hope. I easily guessed that he was afraid of performing - or maybe wasn't afraid but didn't see why he should be playing a man. Onnagata is an actor who from the age of five-seven years old begins to perform in Kabuki theatre and, if he's an onnagata, he plays little girls and grows with these roles to play grown women and then old women. He never plays a man but only ever female roles. Tamasaburo Bando was an exception here in that he didn't only perform in traditional female roles in Kabuki theatre but he also performed in European plays. He'd played Juliet in Romeo and Juliet, he'd played Lady Macbeth, he'd played the female lead in other European plays. Therefore, I could hope that if he'd played La Dame aux Camélias, he might also want to play Nastasia. He wanted to play Nastasia but he just didn't want to play Price Myshkin at the same time because he was wary of his audience which had only ever seen him as a woman, never as a man. He had started acting as a five-year-old and I had seen him as a five-year-old girl dancing the dance of a little girl. I understood that this was... This lasted a long time, three-four years before he wrote to me to say that he'd decided he was ready to perform in this play. I had written to him earlier to explain what this was all about, what kind of work this was. He was, of course, an educated man and so he not only knew who Dostoyevsky was but he also knew what sort of story this was, what my idea was about. Finally, a positive decision was made. From that moment, together with Krystyna who was a set and costume designer, we transferred all the props and even some furniture from our theatre. Krystyna designed new costumes because Nastasia had now joined the cast. She designed a woman's costume for Nastasia and a man's costume for Prince Myshkin, Rogozhin. Two actors, three characters. We began rehearsals. I have to say that it was beautiful, wonderful and a truly theatrical experience because I saw a miracle which I would never have been able to imagine. I saw how he was transformed from a man into a woman. With one gesture, he removed the earrings in his ears, turned around and suddenly, he was a man. A moment later, he threw on a shawl. Krystyna had done this very skilfully so that he could transform himself from a woman into a man with the aid of his costume. So he would throw on a shawl, turn around and become someone completely different. He spoke in a different voice, his movements were changed. It was totally fascinating to watch how this came about. Around him was a uniquely disciplined team of people who worked with him so that this work was a huge joy, followed by the unexpected performance which was highly applauded in Tokyo and then the following year we took it to Osaka and played another season. However, because neither Tamasaburo nor I were in favour of committing this to film, as I've already mentioned, we made the film Nastasia in Warsaw, and the film exists to this day. But a film will always provide the opportunity to edit whereas here suddenly I had the essence of theatre, its soul, something that can't be created anywhere else, the astonishing transformation that you can suddenly see.