These details that I'm referring to, they were details but in practice all of these social and political organisations which were active in the ghetto once it was closed off, in those awful conditions of starvation, frost, filth, were creating an impression that was independent of that awful terror which was present there, independent of the fact that a truck would come to Pawiak with Germans, prisoners, shooting along the way and killing a number of people on Karmelicka Street, fewer on Dzielna Street because it was wider, but this imposed so much fear of this violence that they wanted to create a semblance, some kind of normal life. This is what those cultural events in the courtyard were for. They were plays put on for the children. Twice a week in the school on Krochmalna Street plays for the children were performed, plays about freedom, showing that life could be beautiful, so that for a few hours the appearance of normality could be created out of all of that terror and wretchedness, starvation and filth and cold, and people could think about something else and put themselves beyond the reach of that terror. To a large extent, they were successful. It worked because, especially among the children, several hundred of them would come to see a play - I'm only talking about one school but there were more like that one on Krochmalna Street where we put on the plays. It was a kind of drawn cinema and stories, Alejchem's milkman Tewie, that was such a lovely story. Then they put on the play where the puppets in a theatre rebelled and escaped from their box and began to dance. The children both directed and appeared in this play. The only thing it needed was to be organised. The organisation didn't give out food at these performances because there wasn't any, but even so the hall was full and when the children left and went out into the street, they were singing the same songs they'd just heard. This created a sort of atmosphere of independence as if the things that happened during the day when there were beatings, nothing to eat, when you came home and the only thing there was warm water coloured with burned sugar which was supposed to be tea, and not even a piece of bread, so this created a kind of independence, living independently for one, two, three hours and not ruled by terror. I believe this was the greatest thing in this social endeavour, I don't mean political because it was semi-legal. It was on such a large scale that it couldn't have been illegal. The Germans didn't interfere with this, they weren't interested in it, I don't know if they knew about everything exactly, but they weren't interested in this. They were interested in the underground activities, those real parties, the illegal publications. Unfortunately for them, they didn't have good informers there. It's interesting that there were no good informers. Strangely, not a single printing press - around 20 illegal publications were produced in the ghetto - and not a single printing press was raided. There was one occasion when we thought the janitor... We evacuated that site but it turned out that nothing at all happened. There were no political informers because anyone who was associated with the Gestapo, with the SD or those Germans, was associated through money, and really they - if there hadn't been that great smuggler who traded with the Germans where the Germans earned I don't know how much for one cartload of cauliflowers or of flour, then I don't know how that ghetto would have died out earlier, it was already dying out.

Więc te szczegóły, o których tu mówię, to to są z założenia szczegóły, ale z praktyki jest to, że chodziło tym wszystkim organizacjom społecznym, które działały... politycznym, które działały na terenie tego zamkniętego getta w tych strasznych warunkach głodu, mrozu, brudu, stworzyć pozory, niezależnie od tego... od tego wielkiego terroru, który tam istniał, od tego, że przyjeżdżał samochód na Pawiak z Niemcami więźniami i strzelał po drodze i zabijał na ulicy Karmelickiej ileś ludzi, a na Dzielnej mniej bo była szersza ulica, ale który rzucał... narzucał taki strach przed tą przemocą, żeby stworzyć jakieś pozory, jakąś część normalnego życia. To były te... te kulturalne... te kulturalne zajęcia na podwórkach. To było, że dla dzieci tworzyło się, robiło się przedstawienia. Na przykład w szkole na Krochmalnej dwa razy w tygodniu odbywały się przedstawienia dla dzieci z takimi sztukami dziecięcymi, które propagowały wolność i które mówiły, że może być pięknie i ładnie. I żeby wśród tego... z tego terroru, tej nędzy, tego głodu, tego brudu, tego zimna, żeby stworzyć jakieś pozory normalnego życia, że te parę godzin, które człowiek się zajmuje czym innym, żeby był poza tym terrorem. I to się w dużej mierze udało.

To się udało dlatego, szczególnie to wśród dzieci było wiadomo. Te dzieci na przykład... przychodziło kilkaset dzieci na takie przedstawienie, ja mówię o jednej szkole, ale było więcej takich, na ulicy Krochmalnej, gdzie myśmy tam przedstawiali na przykład... To... to było takie niby narysowane kino i opowiadania, Tuwie mleczarza, Alejchema, to była taka przecież ładna historyjka. Potem przedstawiano tam takie przedstawienie, gdzie lalki, które są... przedstawiają w teatrzyku się buntują, wychodzą z tej skrzyni i tańczą. Reżyserami i aktorami były też dzieci. To trzeba było tylko zorganizować. Ta organizacja dawała... tam jeść nie dawano na tych przedstawieniach tym niemniej... bo nie było, tym niemniej to była nabita sala i te dzieci wychodziły stamtąd i na ulicy śpiewały te same piosenki, które tam były. Więc to tworzyło jakąś pewną atmosferę niezależności, jakby to co się dzieje w dzień, kiedy tutaj biją, kiedy nie ma co jeść, kiedy przychodzi się do domu i jest tylko herbata zabarwiona, znaczy woda ciepła zabarwiona cukrem palonym prawda, bo to była niby esencja prawda i nie ma kawałka chleba, więc to tworzyło jakąś niezależność. Jakąś godzinę, dwie, trzy niezależnego życia i nie w terrorze. To było... uważam, że to była największa rzecz, która w tej pracy społecznej, ja nie mówię o politycznej, bo to jest przecież... to było pół legalne. Znaczy się, to było takie masowe, że nie mogło być nielegalne. Niemcy nie przeszkadzali temu, oni się tym nie interesowali, oni nie wiem czy wszystko dokładnie wiedzieli, ale nie interesowali się tym. Oni się interesowali podziemiem, tymi prawdziwymi partiami, interesowali się tymi nielegalnymi gazetkami. Niestety, nie mieli dobrych konfidentów tam. Jednak to ciekawa rzecz jest, że nie było takich konfidentów, bo zwrócić... trzeba zwrócić na taką dziwną rzecz uwagę, że ani jedna drukarnia... Wychodziło w getcie ze dwadzieścia nielegalnych gazetek, ani jedna drukarnia nie wpadła. Mieliśmy taki okres raz, że wydawało nam się, że dozorca... Ewakuowaliśmy się z tego lokalu, ale okazało się, że w ogóle nic. Nie było konfidentów takich politycznych. Bo ci wszyscy, którzy byli związani z gestapo, z SD, z tymi... z tymi Niemcami, to oni byli związani gospodarczo i właściwie oni... gdyby nie było tego wielkiego szmuglera, który handlował z Niemcami, gdzie Niemiec zarabiał nie wiadomo ile na takiej furmance z kalafiorami, powiedzmy, czy na furmance z mąką, to nie wiem, jakby to getto wcześniej wymierało i tak wymierało.