I think I'll conclude my struggles with the theatre with my last Hamlet. I called it Hamlet the Fourth because from my first encounter with Hamlet in '59 in the Teatr Wybrzeże, then the performance in the courtyard of Wawel Castle, and finally the play performed in Teatr Stary, that's three, this was Hamlet the Fourth. Something quite significant happened: a new translator of English literature appeared, Stanisław Barańczak. I'd used the translation by Maciej Słomczyński for my previous Hamlet as it was the latest translation, but I felt that there was something lacking in it, that I was searching for something else. Especially since as I was wondering who could play Hamlet, because following my earlier plays I understood that if I wanted to put on a performance of Hamlet, I needed to have a Hamlet, it wouldn't work otherwise. I decided that among the actors in Poland the one who could play Hamlet was Teresa Budzisz-Krzyżanowska. I say actors because the fact that she was an actress was irrelevant. I think that Tadeusz Kantor taught us that it's up to him to decide who's a man and who's a woman. He cast roles according to how he saw people. In his theatre, women played male roles and men played female roles. Besides, after my experience with 'Nastasia Filipovna' anything could happen. So I thought that Teresa Budzisz-Krzyżanowska could play the role of Hamlet. But just like Tamasaburo Bando thought this was a bit of an eccentric idea and had to consider it for a long time, so, too, Teresa Budzisz-Krzyżanowska wasn't convinced that this was a good idea and was concerned that the idea might back-fire. I had asked Stanisław Barańczak to translate the monologues for me because what had I noticed? In my earlier attempts to tackle Hamlet I'd noticed something very interesting, namely, that when I was standing in the wings, close by and Hamlet was speaking his monologues, it was as if he was talking to me. The audience was somewhere over there, the other actors were somewhere else. So I thought to myself how wonderful it would be if Hamlet could be acted on stage while Hamlet comes to the dressing room and talks about his problems in the dressing room. He sits alone in front of the mirror before going out on stage, before taking part in the performance, voicing all his doubts, whether it's worth him even going out on stage or whether it's too great a risk. 'To be or not to be'? To be, means to participate in the things that are taking place on the stage, or should he stay in the dressing room and wait until everything takes its own course? If this were combined with Hamlet being a woman and not a man there would be something very unnerving about it.

I myślę, że zakończyłbym moje zmagania z teatrem, spektaklem Hamleta ostatnim. Nazwałem go Hamlet Czwarty, bo licząc od pierwszego mojego spotkania z Hamletem w 50-tym... w 60-tym? 59-tym – tak! – roku w teatrze na Wybrzeżu, potem przedstawieniem na dziedzińcu Wawelskim, w końcu spektaklem w Starym Teatrze. To już było trzy razy Hamlet... czwarty Hamlet. Nastąpił dosyć istotny moment, mianowicie pojawił się nowy tłumacz literatury angielskiej Stanislaw Barańczak. Ja poprzedniego Hamleta wystawiłem według tłumaczenia Macieja Słomczyńskiego, które było najnowszym tłumaczeniem. Ale poczułem, że temu tłumaczeniu brak jest jakiegoś, no... no, że szukam czegoś innego. Tym bardziej, że rozmyślając o tym, kto by mógł grać Hamleta, bo po poprzednich moich doświadczeniach rozumiałem, że jeżeli chcesz wystawić Hamleta musisz mieć Hamleta, bez tego się nie da. Doszedłem do wniosku, że w Polsce wśród aktorów Hamletem może być Teresa Budzisz-Krzyżanowska. Mówię aktorów, dlatego że to, że ona jest aktorką, nie ma żadnego znaczenia. Myślę, że Tadeusz Kantor nas też tego nauczył, że kto jest kobietą, kto jest mężczyzną, to jest od niego zależne. On obsadzał w zależności od tego, jak kogo zobaczył. W jego teatrze kobiety grały męskie role, mężczyźni grali kobiece role. Zresztą po moim doświadczeniu z Nastazją Filipowną wszystko mogło się wydarzyć. I pomyślałem, że Teresa Budzisz-Krzyżanowska mogłaby zagrać Hamleta. No ale tak jak Tamasaburo Bando uważał, że to jest zbyt ekscentryczny pomysł i musiał długo nad tym się zastanowić, tak samo Teresa Budzisz-Krzyżanowska nie była pewna, czy to jest dobry pomysł, czy ten pomysł nie obróci się przeciwko niej. W związku z tym, że ja poprosiłem Stanislawa Barańczaka, żeby mi przetłumaczył... żeby mi przetłumaczył monologi. Bo co zauważyłem? Zauważyłem, że przy moich poprzednich zmaganiach z Hamletem, że co jest najciekawsze. Najciekawsze jest to jak ja stoję w kulisach, blisko i ten Hamlet mówi te monologi jakby trochę do mnie. A tam jest gdzieś widownia, a tu są gdzieś aktorzy, którzy grają Hamleta. I pomyślałem sobie, a jak by było pięknie, gdyby tam na scenie grać Hamleta, a w garderobie Hamlet przychodzi i w garderobie zwierza się ze swoich problemów. Sam siedzi przed lustrem, nim tam pójdzie, weźmie udział w tym spektaklu, no to tu ma wszystkie wątpliwości, czy w ogóle warto mu to grać. Czy to wejść na scenę to nie jest za duże dla niego ryzyko. Czy 'być albo nie być'? Czy 'być' to znaczy brać udział w tym co się dzieje na scenie, czy... czy zostać w garderobie, czy zaczekać, aż te wydarzenia same się rozwiążą. Tu był w połączeniu z tym, że Hamletem nie jest mężczyzna tylko kobieta, był w tym jakiś... coś było niepokojącego.