a story lives forever
Register
Sign in
Form submission failed!

Stay signed in

Recover your password?
Register
Form submission failed!

Web of Stories Ltd would like to keep you informed about our products and services.

Please tick here if you would like us to keep you informed about our products and services.

I have read and accepted the Terms & Conditions.

Please note: Your email and any private information provided at registration will not be passed on to other individuals or organisations without your specific approval.

Video URL

You must be registered to use this feature. Sign in or register.

NEXT STORY

Żania Kormanowa

RELATED STORIES

Wacław - Henryk Woliński
Marek Edelman Social activist
Comments (0) Please sign in or register to add comments

Henryk Woliński to był... przed wojną był w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, zajmował się mniejszościami narodowymi, a w czasie wojny został dyrektorem Departamentu Mniejszości Narodowych i miał pod swoją opieką Żydów. Znaczy pod opieką... w tych stosunkach. I przez niego szła cała łączność z delegatem rządu, z BIP-em, z tymi sympatycznymi ludźmi, których potem ONR [Obóz Narodowo-Radykalny] zabiło, cały BIP [Biuro Informacji i Propagandy] przecież zabiło ONR, bo to byli tacy... potem został Gieysztor tym szefem BIP. Wtedy to ja nie wiem, jakie były stosunki między nim a Gieysztorem, ale i Handelsman i Widerszal to byli wielcy ludzie i Krahelska, to był cały BIP, to była cała ta piękna lewicowa strona polska. Ta, co... Jeżeli nie dosłownie socjalistyczna, to trzeba zrozumieć ta, o której mówiło się przed wojną, że to jest Stronnictwo Demokratyczne, to jest to, co w Polsce jest najlepszego Michałowicz, Kołodziejski i tak dalej, i tak dalej...

Ten Kołodziejski, który tutaj potem został wicepremierem, czy wicemarszałkiem coś takiego, ale to było to i to było to, to było to. I oni mieli... przez Wacława to było napisane i Wacław... Zresztą to był nadzwyczajny facet, miał żonę Franię, która była czarną Żydówką, nie była Żydówka, była czarna, jak dziesięć Żydówek i nos miała orli jak sto Żydówek. No ale przeżyła pod jego ochroną, bo on mieszkał w tym samym mieszkaniu i się nie wyprowadzili. Frania umarła, tak, leżała u mnie w szpitalu. Do tego szpitala anty... Jak się mówi? Antyrządowego to jeszcze ją można przyłączyć, ona też leżała, ona też była antyrządowa, to była... to był ogień antykomunistyczny, paliło się w niej. Tak. Ona też leżała, potem pojechała do Katowic...

A nie wiesz, jak było z Wacławem? To ci powiem. Wacław był przecież na czarnej liście. Wacław był tak jak Fieldorf, jak ci wszyscy, był z tych najwyższych sfer, jak tych 16 z Moskwy, wiesz kto to jest? No, delegat rządu, Okulicki i tak dalej. I Wacław jest z tej samej, jego nie było w Grodzisku, to nie pojechał tam, ale w Warszawie już były za nim listy gończe. Ale on nic, dalej mieszkał w swoim mieszkaniu z Franią i chodził z nią pod rękę, 'de pache', już był... kochali się. Frania była ładna kobita, nie mieli dzieci. Mieli troje adoptowanych dzieci. Blondynków, wszystkich jasnych, śliczne dzieciaki. I... Więc dzieci nie było, więc oni... oni mieszkają tam na tej swojej Filtrowej w tych domach nauczycielskich na rogu Filtrowej... Której to jest? Tam gdzie się zakręca, no ta Filtrowa tam skręca do... tam do... do ulicy tej... no, jak się nazywa? Do Bikontówny.

[Q] Raszyńska?

Do Raszyńskiej. Na rogu tam. Nie, nie Raszyńska. Raszyńska jest dalej. Jest taka poprzeczna uliczka, gdzie się tam zakręca. No, wszystko jedno. Tam są te domy nauczycielskie, oni tam mieszkali. I wieczorem, światła nie było, nic, idą do domu i spotykają po drodze jacyś ludzi, którzy schodzą, no ale oni idą dalej. Wchodzą na swoje drugie, już nie pamiętam, trzecie chyba piętro i patrzą, otwierają drzwi, a tam wypada z tych drzwi karteczka, a na karteczce napisane: 'Uciekajcie!', bez podpisu. 'Bo jak nie, przyjdą Was aresztować'. A ci, co przyszli aresztować, schodzili właśnie ze schodów, a oni wchodzili. No i Wacław z tą Franią wsiedli w pociąg i pojechali do Katowic i już całe życie tam zostali. To jest ich historia. Kto to napisał? Kto ich zawiadomił, no?

[Q] Nie wiem.

No, to były wiadomości z najwyższej półki. To znaczy się, nie... premier sam tam nie przyszedł, jak rozumiesz. Rola Żymierski też tam nie poszedł, Gomułka też tam nie poszedł, kto ich zawiadomił? I tu jest cała historia.

[Q] Wiesz?

Nikt się do tego nie przyznał do dzisiejszego dnia, ale ze wszystkich znaków na niebie i na ziemi wynika, że to jest Żania Kormanowa.

Before the war, Henryk Woliński was in the Ministry of the Interior where he dealt with ethnic minorities, and then during the war he was made director of the Department of Ethnic Minorities so he was in charge of Jews, I mean in charge of those relations. All contact with the government delegate went through him, with BIP [Bureau of Information and Propaganda] and the kind people there who the ONR [National Radical Camp] later killed, the whole of BIP was wiped out by the ONR because they were so ..., then Gieysztor became the head of BIP. I don't know what relations were like between him and Gieysztor but Handelsman and Widerszal were great people and so was Krahelska, that was the whole of BIP, the whole of that beautiful Polish left wing. If it wasn't literally socialist, we need to understand it was what we meant when we talked about a democratic party, that it was everything that was best in Poland - Michałowicz, Kołodziejski, and so on. It was the same Kołodziejski as the one who later became the deputy prime minister or deputy speaker or something like that, but that was that. And they had, by Wacław, it had been written by Wacław, he was an amazing person. He had a wife called Frania who was a black Jewess, she wasn't a Jewess, she was black, like ten Jewesses and she had a beak nose like one hundred Jewesses yet she survived under his protection because he lived in the same apartment, he didn't move away. Frania died, yes, she was a patient in my hospital. You can add her to that anti-government hospital, too. She was a patient there, too, and she was anti-government as well, she was an anti-communist firebrand, it burned within her. She was a patient, too, after which she went to Katowice. You don't know the story with Wacław? Wacław was black-listed, like Fieldorf, like all those others, he was from the upper echelons, like the Moscow 16, you know who they are. Well, the government delegate Okulicki and so on. And Wacław is in the same, he wasn't in Grodzisk, he didn't go there but there were already warrants out for his arrest in Warsaw. But he wasn't bothered by this and stayed on in his apartment with Frania, and they used to walk out together, arm-in-arm, 'de paché', they were in love, Frania was a good-looking woman, they had no children. They had three adopted children. Blonde-haired, fair, beautiful little children. So they had no children and they were living in their home on Filtrowa street in those houses for teachers on the corner of Filtrowa Street where it turns off, Filtrowa Street turns off, the teacher's houses are there, that's where they lived. One evening, there were no lights, nothing, as they were on their way home, they came across some people who were coming down, but they carried on walking. They walked up to their second or third floor and saw, as they opened the door, a piece of paper fall from the door frame. On the paper was written, "Run", without a signature, "or else they'll come and arrest you". The people who'd come to arrest them were walking down the stairs just as they'd been walking up. So Wacław and Frania got on a train to Katowice and stayed there for the rest of their lives. That's their story. Who wrote that note? Who warned them? Well?

- I don't know.

This was top level information meaning it wasn't the prime minister himself who came there nor Rola Żymierski nor Gomułka so who warned them? This is the whole story.

- Do you know?

To this day no one's admitted to it but all the signs in heaven and on earth point to Żania Kormanowa.

Marek Edelman (1919-2009) was a Jewish-Polish political and social activist and a noted cardiologist. He was the last surviving leader of the 1943 uprising in the Warsaw Ghetto. Following the Second World War, he took an active part in domestic and international politics, dedicating himself to fighting for justice and peace.

Listeners: Anka Grupinska Joanna Szczesna Joanna Klara Agnieszka Zuchowska

Anka Grupinska studied English at the Adam Mickiewicz University in Poznan, Poland. She wrote for Poznan’s underground publications and was herself one of the founding publishers of the bi-monthly Czas Kultury. She spent 1988 and 1989 in Israel compiling reminiscences of Holocaust survivors. From 1991 to 1993, she held the post of Cultural Attache at the Polish Embassy in Tel Aviv. She moved back to Poland in 1996 and now writes books on Jewish subjects, mainly dealing with the history of the Warsaw ghetto. She is also a freelance journalist for Tygodnik Powszechny. Anka Grupinska is the director of the Centropa Foundation project in Poland (oral history project) called “The Witness of the Jewish Century¿, presents her own radio programme, “Of Jews and of Poles too¿, and teaches creative writing and oral history in Collegium Civitas and SWPS in Warsaw.

Anka Grupinska ukonczyla filologie angielska na UAM w Poznaniu. Wspólpracowala z poznanskimi pismami podziemnymi, wraz z innymi zalozyla i wydawala dwumiesiecznik "Czas Kultury". W latach 1988-1989 przebywala w Izraelu opracowujac wspomnienia ocalalych z Zaglady. W latach 1991-1993 pracowala jako attaché kulturalny w ambasadzie polskiej w Tel Awiwie. Od 1996 mieszka w Polsce. Anka Grupinska specjalizuje sie w tematyce stosunków polsko-zydowskich. Publikuje ksiazki (m. in. Wydawnictwo Literackie, Zydowski Instytut Historyczny, Twój Styl), artykuly prasowe (m. in. "Tygodnik Powszechny", "Rzeczpospolita"), realizuje projekty wystawiennicze. Jest takze koordynatorem miedzynarodowego projektu "Swiadek zydowskiego wieku" (archiwizowanie pamieci o zydowskiej przedwojennej Polsce), prowazi autorska audycje radiowa "O Zydach i o Polakach tez" i uczy warszawskich studentów sztuki czytania i pisanie tekstów literackich.

Joanna Szczesna, dziennikarka "Gazety Wyborczej", autorka - wraz z Anna Bikont - biografia polskiej noblistki "Pamiatkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wislawy Szymborskiej". Od lat 70-tych zwiazana z opozycja demokratycznaw Polsce, wspólpracowniczka Komitetu Obrony Robotników, wspóltwórczyni prasy niezaleznej w Polsce: redaktorka "Biuletynu Informacyjnego KOR-u", Agencji Prasowej "Solidarnosc" i "Tygodnika Mazowsze".

Joanna Szczesna is a journalist writing for Gazeta Wyborcza. Together with Anna Bikont, she’s the author of Pamiatkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wislawy Szymborskiej (The Recollected Flotsam, Friends and Dreams of Wislawa Szymborska) a biography of Wislawa Szymborska, the Polish winner of the Noble Prize for Literature. Since the 1970s, Joanna Szczesna has been involved with the democratic opposition movement in Poland, active in the Worker’s Defence Committee (KOR), the co-founder of the independent press in Poland: editor of KOR’s Information Bulletin, Solidarnosc Press Agency and Tygodnik Mazowsze.

Joanna Klara Agnieszka 'Aga' Zuchowska, urodzona 20 stycznia 1938. Ojciec zginal w Katyniu. Po wojnie zamieszkala w Lodzi. Studia ukonczyla w 1960 r. a specjalizacje z chorób wewnetrznych w 1973 r. Doktorat obronila we Wroclawiu. Pracowala z Markiem Edelmanen przez 15 lat. W 1982 r. wyjechala do Algerii. Wrócila do Polski w 1985 r. i mieszka obecnie w Lodzi.

Joanna Klara Agnieszka 'Aga' Zuchowska was born 20 January 1938. Her father was killed in the Katyń massacre. After the war, she moved from Warsaw to Lódz. She obtained a degree in medicine in 1960, qualifying as a specialist in internal medicine in 1973. Dr Zuchowska worked with Marek Edelman for 15 years. In 1982 she left Poland for Algeria where she remained for the next three years, returning to Poland in 1985. She currently lives in Lódz.

Tags: Ministry of the Interior, Department of Ethnic Minorities, BIP, Bureau of Information and Propaganda, Biuro Informacji i Propagandy, ONR, National Radical Camp, Obóz Narodowo-Radykalny, Poland, Katowice, Moscow 16, Henryk Woliński, Aleksander Gieysztor, Ludwik Widerszal, Krystyna Krahelska, Mieczysław Michałowicz, Jerzy Kołodziejski, Emil August Fieldorf, Leopold Okulicki, Żanna Kormanowa, Michał Rola Żymierski

Duration: 5 minutes, 35 seconds

Date story recorded: December 2003

Date story went live: 24 January 2008