Myśmy też, wśród naszych znajomych, bliskich przyjaciół, którzy pracowali z nami w drukarniach, w związkach zawodowych, to też bardzo ludzi dużo umarło na tyfus plamisty, a niektórzy przeżyli jednak. W szpitalach leżeli, no po dwie, trzy osoby w jednym łóżku, bo nie było miejsc przecież. Szkoła pielęgniarstwa była i na Czystem, i u Berstenów, i Baumanów, ale te pielęgniarki mogły bardzo mało zrobić, bo jak Luba Bielicka, która była dyrektorką tej szkoły, ona wymagała, żeby tak samo jak w czasie pokoju zajmować się chorymi. Czyli rano myć i nacierać plecy i tak dalej. Nie raz, nie jeden raz zdarzało się, że nacierało się i myło człowieka, który już nie żyje. Bo te pielęgniarki, jak jedna miała 50 czy 60 osób w ciągu godziny umyć i natrzeć plecy, to ona nie wiedziała, czy on żyje czy nie, z tych trzech posadziła, jeszcze był... jeszcze nie był taki... jeszcze niedawno widocznie umarł, jeszcze były tkanki miękkie i mógł siedzieć prawda, albo posadziła go i opierał się, zresztą ludzie...
To jest straszna choroba. Traci się głowę, traci się wszystko. Ale byli ludzie, którzy w domu się leczyli i bardzo dużo. Bo to leczenia nie było specyficznego. Co to robiono? Chodzili ci lekarze, brali pięć złotych za wizytę czy trzy złote za wizytę, robili zastrzyk z glukozy, żeby wzmocnić serce, jak się wtedy mówiło, i żeby chory przetrwał ten kryzys, a kryzysy były w dni nieparzyste. Piąty, siódmy, dziewiąty, jedenasty dzień, ci co mieli kryzys jedenastego dnia, to mało kto przeżył. Gorączka była bardzo wysoka, tak że nie wytrzymywało to. Taka nasza koleżanka przeżyła, która miała dziewiątego dnia kryzys, Blumka. Ona była córką tego...
[Q] Kloga.
Co?
[Q] Kloga, tak? Blumka Klog?
Tak, tak, ona przeżyła. Zresztą było bardzo dużo lekarzy, którzy chodzili bez pieniędzy na przykład. Potem profesor Lancberg, doktór Penson, to on wtedy był doktorem, doktor Penson, potem ze szpitala – Formanowa z dziecięcego, Formanowa, Lichtenbaumowa... no, była cała plejada lekarzy, która chodziła za darmo. Bo w szpitalu było troszeczkę lepiej, bo zupa była codziennie – ta plujka – a do tego było jakieś trzy deko chleba i kwaśny ogórek na śniadanie, więc to było wielkie... wielkie halo, można było co jeść. Czy ci lekarze mieli pieniądze, żeby kupować na czarnym rynku? Może niektórzy, którzy mieli kontakt z aryjską stroną, jak na przykład Tosia Goliborska, której Henryk Woliński był jej przyjacielem sprzed wojny i przychodził do niej do getta.
We, too, among our acquaintances and close friends who worked with us in the print shops, trade unions there were many people who died of typhoid fever, although several survived, too. In the hospitals, there were two or three to a bed because there was no room. There was a school of nursing on Czystem and at the Bersten's and Bauman's, there was very little these nurses could do because when Luba Bielicka, who was in charge of this school, she expected the patients to receive the same standard of care as they would have done in peace-time. So in the mornings they had to be washed and have their backs rubbed, and so on. More than once, a patient would be already dead but would still be washed and rubbed. Because if each nurse had 50 or 60 patients to wash and rub within an hour, she hardly knew if the patient was alive or dead. She would sit the three of them up, one of them had obviously just died and the tissues were still soft and he could sit up, or she'd sit him up and he'd be propped up, besides people... that's a dreadful disease. You lose your head, you lose everything. But there were people who were treated at home and there were lots like that because there wasn't any specific treatment. What did people do? Doctors would come along, charging 5 or 3 zloties per visit, they'd administer a glucose injection to strengthen the heart, as it was said at the time, so that the patient could survive the crisis which came on odd days: the fifth, the seventh, the nineth and the eleventh. Anyone who had a crisis on the eleventh day hardly ever survived. The fever was very high so they couldn't take that. A friend of ours survived, she had a crisis on the nineth day. Blumka. She was the daughter of...
[Q] Kloga.
Yes, yes. She survived. There were many doctors who would make visits without taking any money for their services: Professor Lancberg, Dr Penson, he was a doctor at that time, then there was Forman from the children's hospital, Lichtenbaum a whole group of doctors who wouldn't take money for visiting the sick because things were a little better in the hospital, they had soup each day, the one with bits in it, and about three decagrams of bread to go with it and a pickled gherkin for breakfast, so that was a great thing because they had food. Did those doctors have enough money to buy things on the black market? Perhaps some of them did, the ones who had contacts on the Aryan side, like, for example, Tosia Goliborska who was friends with Henryk Woliński from before the war and who used to come and visit her in the ghetto.
