I think I've already mentioned that a natural ideology – I think I'm the only person who has this kind of opinion, I've never come across it before. In the years towards the end of the '50s, '60s and '70s, there was this theory of convergence meaning that these two systems were growing more alike. Capitalism was becoming more socialist, and you could list here the welfare state, the effect of Keynesian economics. In various countries it had different roots, even in Nazi Germany. In any case, the role of the state is expanding not just in managing the economy, but also in the redistribution of assets and thus guaranteeing a certain social justice; this is the direction that capitalism is taking.

On the other hand, socialism – the one that actually exists as Brezhnev put it, meaning Soviet or Chinese communism – will inevitably aim towards democratisation because, well, '56 exposed what was really happening. Later, the Prague Spring showed me that despite regression, movement in this direction was inevitable so there would be a kind of synthesis, a coming together – I was convinced of this, I mean, I was opposed to dictatorship, these forms that socialism or communism were taking in Poland and other countries. However, I had a deep conviction that some kind of future democratic socialism was inevitable. I could mention another book by Huntington – a whole book… an eminent sociologist and theologian, Peter Berger, who died recently. He had been a professor at Boston University. I had known him well personally, and he wrote an entire book where his thesis was clear: private ownership is without inherent legitimacy. This means that private ownership existed and can only exist as a result of the burden of sheer existence, hence it was legitimised by simply being or on account of its ties with other values – religious, democratic – and so was beyond doubt. In any case, again, reversal is impossible. I could cite many authors. In some sense, another mutation in a different format – this was at the time of the changes that followed '89 – was the reappearance of the writings of many authors, for instance, the writings of the renowned philosopher of the middle generation, Jon Elster… A sociologist, an outstanding  expert on Latin America – his background was Polish, he only left in the '60s – Adam Przeworski, a very well-known expert primarily of the changes in Latin America and democratisation and so on. There was also Claus Offe in German, a first-rate sociologist. A great many people said that the political transformation, in other words, democracy, was incompatible with an economic transformation, meaning the establishing of market values. The reasoning was very simple: the introduction of democracy empowers and provides the opportunity to organise, empowers social groups – the most numerous ones – which are threatened by market changes, social degradation, uncertainty, unemployment, social diversity all of which were fairly limited during the communist era.

Wspominałem już, że taką naturalną ideologią – jestem chyba jedyną osobą, która głosi taki pogląd, ja z nią się nie spotkałem – u końca lat 50., 60., 70. to to była właściwie... taka teoria konwergencji, to znaczy, że te dwa ustroje do siebie się jakoś zbliżają, że kapitalizm coraz bardziej się socjalizuje i tutaj można powiedzieć: państwo opiekuńcze, welfare state, skutek Keynesizmu, czy... no, w różnych krajach to miało różne źródła, włącznie z nazistowskimi Niemcami. W każdym razie, że... że coraz większa jest rola państwa, nie tylko w zarządzaniu gospodarką, ale również w redystrybucji, czyli w zapewnieniu pewnej sprawiedliwości społecznej, że to jest... że w tym kierunku zmierza kapitalizm.

Z drugiej strony, że socjalizm – ten realnie istniejący, jak to później Breżniew nazwał, czyli komunizm sowiecki czy też chiński – nieuchronnie zmierzać będzie ku demokratyzacji... ku demokracji, dlatego że ‘56 rok pokazał to, co się działo. A później również to co Praska Wiosna pokazywała, mimo regresu, że to jest... że to jest nieuchronny kierunek, czyli innymi słowy, że będzie następowała pewnego typu synteza, zbliżenie – to było moje przekonanie. To znaczy, że ja byłem wrogi, że tak powiem, dyktaturze, tym formom socjalizmu czy komunizmu, które przybierały one w Polsce czy w innych krajach. Natomiast byłem głęboko przekonany, że jakaś forma socjalizmu demokratycznego jest nieuchronną przyszłością. I zresztą mogłbym wspomnieć inną książkę – niedawno zmarłego zresztą wybitnego socjologa i religioznawcy – Petera Bergera. On był profesorem w Boston University. Znałem go dobrze osobiście. Napisał całą książkę, gdzie jego teza była wyraźna, że własność prywatna jest pozbawiona własnej legitymacji. To znaczy własność prywatna jest trwała i trwać może jako wynik ciężaru the sheer existence, to znaczy czynnikiem legitymacji było to, że po prostu ona istniała, wobec tego nie była podawana w wątpliwość. Albo ze względu na związki z innymi wartościami – z religijnymi, z demokracją. W każdym razie, że nie ma znów możliwości powrotu. I mógłbym przytaczać wielu autorów. W jakimś sensie inną mutacją, w innej formie, to już w okresie przemian po ‘89 roku było pisarstwo znów, wielu autorów, takich jak wybitny filozof średniego pokolenia, Jon Elster, jak socjolog, Polak z pochodzenia, wyjechał dopiero w latach 60., Adam Przeworski, znany specjalista od przemian w Ameryce Łacińskiej i demokratyzacji, i tak dalej. Claus Offe w Niemczech, wybitny socjolog. Bardzo wiele osób mówiło, że nie do pogodzenia jest transformacja polityczna, czyli demokracja, z transformacją ekonomiczną, czyli ustanowieniem wartości rynkowych, że to jest niemożliwe. I rozumowanie było bardzo proste – po prostu dlatego, że wprowadzenie demokracji daje siłę i możliwość organizacji grupom społecznym, tym najliczniejszym, które są zagrożone w wyniku rynkowych przemian degradacją społeczną, sytuacją niepewności, bezrobocia, zróżnicowaniem społecznym, które były dość ograniczone w czasach komunizmu.