[Q] SKIF Zukunft... Opowiedz o swoich związkach z ruchem Bundowskim. O tym, jak to się zaczęło w twoim życiu.

To jest... zaczęło się w moim życiu, dzieci w szkole to tam wszyscy należeli do jakiś organizacji. No więc wszyscy chłopcy jedni tu, drudzy tam, no to ja też. No i zapisałem się do tego SKIF-u, bo większość była SKIF, to taka bundowska organizacja dziecięca. No i po obiedzie, jak się zapisałem, to powiedziałem mamie i się zdziwiłem, że była zadowolona. No, jak była zadowolona, to już zostałem w tym SKIF-ie. Tam właściwie... To była taka prawdziwa szkoła życia, takiego życia w tym... wśród tej strasznej biedy, która była, bo przecież ja nie miałem tej najgorszej biedy, ja miałem biedę taką, no, że na przykład, jak przychodził – bo Frania była u nas, co sprzątała i gotowała i mieszkała – to jak przychodził kolega ze mną na obiad, to pół kotletu, ja dostawałem pół kotletu i on... więc... ale jednak... to nie było bogato. Natomiast bieda straszna była dookoła, to sobie trudno wyobrazić. Bo przecież dziś się mówi, że jest bieda, że niż, żyją poniżej standardu socjalnego czy jakiegoś, co się mówi, czy... ale to w ogóle nie wchodzi w rachubę, to co jest. Jeżeli wtedy tysiące ludzi mieszkało w suterenach w siedem osób, prawda, w jednej suterenie jedno łóżko, wielkie bezrobocie, a tam, gdzie zarobki były, to były po 50 groszy, jak trzeba było... jak było tego, że śnieg odgarniać, dziennie 50 groszy, to odgarnianie śniegów i to był ratunek. I kolejki były przed ratuszem na to odgarnianie... odgarnianie śniegu godzinne.

Tak że to była okropna bieda, to sobie trudno wyobrazić. Bo... no nie wiem, nie umiem tego powiedzieć, ale gruźlica, bieda, bezrobocie, brud, smród, zimno, to... to było to otoczenie, które – wprawdzie nie na Franciszkańskiej, bo to była troszeczkę bogatsza dzielnica, ale już za rogiem na Kupieckiej, na... jak się to nazywało... na Wałowej, na Wołyńskiej, to jest... to było dwieście metrów dalej, czy sto, sto pięćdziesiąt metrów. Bazar, który był naprzeciwko pomiędzy Franciszkańską a Świętojerską, to sprzedawał no już nie wiem co po dwa grosze, po pięć groszy, takie rzeczy. To była nędza, straszna nędza tam żyła i kupowała. Żebractwo było, żebractwo, ale ono nie było tak strasznie rozpowszechnione. Byli tacy zawodowi żebracy, którzy przychodzili jeden w piątek, drugi w sobotę i czekali na pięć groszy czy trzy grosze, żeby dostali, ci sami. Ale to... to sobie trudno wyobrazić tą nędzę. Jak się mówi dzisiaj, że zapałki dzielono na czworo, to to jest prawda. Elektryczności nie było w wielu mieszkaniach, to przecież po ciemku wszystko, przy świecach się odbywało. Karbidówek jeszcze nie było, w czasie wojny to był ten wymysł z karbidówkami, to świeca to był też luksus. Wszystko razem było okropne. Tak że ja nie miałem takiej najgorszej biedy. Oczywiście, nie było pieniędzy, nie można było sobie kupić... Pamiętam pierwsze ubranie i długie spodnie to do matury miałem. Tak że było źle.  No i ja byłem w SKIF-ie, tam była organizacja socjalistyczna, dzieci tam uczono, jak trzeba żyć w kolektywie, jak dla innych, jak takie... takie pół-harcerskie, pół... pół-socjalistyczne wykłady, potem zostałem tam instruktorem, przewodniczącym.

[Q] SKIF Zukunft - say something about your links with the Bund movement, about how it all began in your life.

It began in my life... the children at school, everyone there belonged to some sort of organisation. So all the boys, some were here, others were there, and it was the same with me. I put down my name for SKIF, because most of them were in SKIF which was an organisation for children run by Bund. When I'd put down my name and told my mother, I was surprised that she was pleased. Well, since she was pleased, I stayed there in SKIF. That was a real school of life, living in the midst of that awful poverty which was there then. I didn't experience the worst poverty because we had Frania who cooked and cleaned and lived with us, so when a friend would come home with me for dinner, I'd get half a slice of meat and he'd get the other half, so we weren't rich. But there was terrible poverty all around us, it's hard to imagine. Today people say there's poverty, that they're living below socially acceptable standards but what we have now doesn't even come into consideration. Then, thousands of people lived in basements, seven people with one bed in each basement, terrible unemployment where wages came to 50 grosze, scraping off the snow earned 50 grosze daily and that was seen as salvation, so there were queues of people outside the town hall waiting to scape off the snow every hour.

That was terrible poverty, it's hard to imagine. I can't express it but tuberculosis, poverty, unemployment, filth, stink, cold, this was the environment that... it's true that this wasn't in Franciszkańska Street because it was a slightly richer area but just around the corner on Kupiecka, Wałowa, Wołyńska that was 200 or 150 metres further along. The bazaar that was opposite between Franciszkańska and Świętojerska, sold I don't know what for 2 grosze, 5 grosze; that was wretchedness and terrible wretches lived there and bought these things. People begged although this wasn't so very common. There were professional beggars who came, one on Friday the other on Saturday and waited to get 5 grosze or 3, always the same ones. But it's hard to imagine such poverty. When today people say that matches were divided into four pieces, that was true. Many homes didn't have any electricity so everything was done in the dark or by candlelight. Carbide lamps didn't exist then, they were only invented during the war, and a candle was also a luxury. Altogether, it was awful. So the poverty I experienced wasn't the worst kind. Of course, there was no money, I couldn't buy myself... I remember the first suit and long trousers I had were for my graduation exams. So things were bad. I was in SKIF, there was a socialist organisation there and children were taught how to live in a collective, aware of others, there were lectures part scout, part socialist, then I became an instructor, a leader.